Hiệu ứng Werther và Hiệu ứng Papageno là một hiện tượng tâm lý – xã hội hoàn toàn trái ngược nhau, một bên mang lại sự đau khổ, tiêu cực một bên tích cực, tươi sáng.

Hiệu ứng Werther là gì?

Hiệu ứng Werther là một hiện tượng tâm lý – xã hội, dùng để chỉ làn sóng tự tử mô phỏng xảy ra sau khi một vụ tự tử được truyền thông đưa tin rộng rãi, hoặc sau khi một nhân vật hư cấu nổi tiếng tự tử.

Tên gọi “Werther” bắt nguồn từ tiểu thuyết “Nỗi đau của chàng Werther” (The Sorrows of Young Werther, 1774) của nhà văn Johann Wolfgang von Goethe.

Trong truyện, nhân vật Werther tự tử vì thất tình. Cuốn sách nổi tiếng đến mức, sau khi phát hành, nhiều thanh niên châu Âu đã bắt chước Werther, mặc giống Werther, và kết thúc cuộc đời giống Werther, gây nên một làn sóng tự tử lớn vào cuối thế kỷ 18.

Khi nỗi đau vang vọng: Hiệu ứng Werther

Năm 1774, cả châu Âu chìm trong những cơn sóng ngầm cảm xúc khi tiểu thuyết “Nỗi đau của chàng Werther” của Johann Wolfgang von Goethe ra đời.

Trong câu chuyện, Werther – một chàng trai nhạy cảm và cuồng nhiệt – yêu say đắm một cô gái đã có hôn ước với người khác.
Không thể chịu đựng nỗi tuyệt vọng và đơn độc, Werther chọn cách kết thúc cuộc đời mình bằng một phát súng lạnh lùng, trong bộ trang phục màu xanh và áo ghi-lê vàng – như thể cái chết là một khúc bi ca cuối cùng cho tình yêu dang dở.

Điều không ai ngờ tới là hàng loạt thanh niên đương thời đã bắt chước Werther: họ mặc quần áo giống nhân vật, sống trong những cảm xúc trầm uất, và nhiều người đã tự sát theo cách của Werther. Cái chết văn học đã trở thành cái chết thực, lan truyền như một làn khói đen trong giới trẻ.

Không chỉ Goethe ngỡ ngàng – thế giới cũng nhận ra rằng lời kể về nỗi đau có thể làm tổn thương những tâm hồn mỏng manh nhất.

Ý nghĩa sâu sắc của hiệu ứng Werther: Nỗi đau, nếu được tôn vinh một cách lãng mạn mà không lối thoát, có thể trở thành ngọn gió thổi bùng ngọn lửa tuyệt vọng. Nỗi cô đơn, nếu không ai lắng nghe và chữa lành, có thể kéo theo những linh hồn khác vào vực thẳm.

Khi hy vọng thắp sáng: Hiệu ứng Papageno

Hiệu ứng Papageno là hiện tượng truyền thông hoặc các câu chuyện tích cực có thể giúp giảm nguy cơ tự tử bằng cách mở ra hy vọng, giới thiệu giải pháp, và thể hiện rằng khủng hoảng có thể vượt qua được.

Trái ngược với bóng tối của Werther, vào năm 1791, Wolfgang Amadeus Mozart mang đến một khúc nhạc khác – vở nhạc kịch “Cây sáo thần” (The Magic Flute).

Ở đó, Papageno – chàng trai chất phác, hài hước – một lần rơi vào tuyệt vọng vì nghĩ rằng mình đã mất người yêu mãi mãi. Đau khổ đến mức muốn tự tử, Papageno đã cầm trong tay sợi dây treo cổ. Nhưng ngay khoảnh khắc đó, những người bạn xuất hiện, an ủi anh, nhắc nhở anh về giá trị của tình yêu, của cuộc đời, của những gì còn ở phía trước.

Và Papageno – người tưởng chừng buông bỏ – đã chọn sự sống. Anh tìm thấy hạnh phúc mới, không phải vì phép màu, mà bởi có người dang tay kéo anh khỏi vực sâu.

Ngày nay, hiệu ứng ấy được gọi là “hiệu ứng Papageno”: Nếu truyền thông kể về những người vượt qua khủng hoảng, nếu nghệ thuật khơi gợi hy vọng thay vì ngợi ca tuyệt vọng, thì những ai đang ở ranh giới cuối cùng cũng có thể chọn sự sống thêm một lần nữa.

Ý nghĩa sâu sắc của hiệu ứng Papageno: Sự cứu rỗi đôi khi đơn giản chỉ là một câu nói: “Bạn không đơn độc.”
Một cái ôm, một bàn tay chìa ra, một câu chuyện cho thấy nỗi đau có thể vượt qua – và thế là đủ để thay đổi cả một sinh mệnh.

Thông điệp cuối cùng

Có những cơn đau không cần tiếng gọi, cũng tự tìm đến người yếu đuối nhất. Và cũng có những hi vọng nhỏ bé, âm thầm thôi, nhưng đủ mạnh để kéo ai đó khỏi bờ vực cuối cùng.

Hiệu ứng Werther nhắc nhở chúng ta rằng:

Một lời kể về nỗi buồn, nếu không nâng đỡ, có thể trở thành hòn đá ném vào mặt hồ yên ả, lan ra những vòng sóng đau đớn không thể lường trước.

Hiệu ứng Papageno thì thì thầm với chúng ta rằng:

Đừng chỉ kể về những mất mát. Hãy kể rằng có người đã chọn ở lại, đã chọn bước tiếp. Bởi vì chính trong khoảnh khắc chông chênh nhất, con người khao khát nhất một lối thoát, một tín hiệu rằng cuộc đời vẫn còn ý nghĩa.

Mỗi câu chuyện chúng ta kể, mỗi bài viết, mỗi dòng tin tức, mỗi khúc nhạc ta ngân lên…
– hoặc sẽ trở thành ngọn gió đẩy ai đó ngã quỵ,
– hoặc sẽ là một tia nắng len lỏi vào căn phòng tối tăm nhất của tâm hồn họ.

Vì thế, khi đối diện với những khổ đau của người khác – đừng chỉ đứng nhìn và than thở. Hãy kể những câu chuyện giúp người ta tin rằng:

“Dù gió có quật ngã, mầm cây vẫn có thể mọc lại từ vết thương.”

Và như thế, giữa thế giới bão tố này, chúng ta không chỉ sống sót – chúng ta cùng nhau nở hoa.