Dasein zum Tode là một khái niệm vừa lạ lẫm, vừa gây tò mò, dịch đơn giản, nó có nghĩa là: “hiện hữu hướng về cái chết”. Nghe có vẻ bi quan?
Nhưng càng tìm hiểu, tôi càng nhận ra đó là một trong những tư tưởng sâu sắc nhất về cách con người sống — và phải sống như thế nào.
Dasein là gì? – Không chỉ là “tôi tồn tại”
Trước tiên, ta cần hiểu từ khóa Dasein – một thuật ngữ trung tâm trong triết học của Heidegger, thường được dịch là “hiện hữu”. Nhưng đây không phải kiểu “hiện hữu” đơn thuần như một cái ghế, một hòn đá hay một cỗ máy. Heidegger dùng Dasein để chỉ con người – loài duy nhất có khả năng ý thức về chính sự tồn tại của mình, đặt câu hỏi “Tôi là ai?”, “Tôi sống để làm gì?”.
Dasein là một hữu thể biết mình sẽ chết – và chính ở đó, Heidegger tìm thấy điểm then chốt.
Zum Tode – Tại sao lại hướng về cái chết?
Zum Tode nghĩa là “hướng về cái chết”. Heidegger không cho rằng cái chết chỉ là một sự kiện xảy ra ở cuối đời. Ngược lại, ông khẳng định rằng cái chết là một khả thể luôn-hiện-hữu trong đời sống của chúng ta. Không ai biết mình sẽ chết khi nào, không ai có thể chết thay ta. Cái chết là riêng tư, không thể tránh, và không thể trì hoãn mãi mãi.
Vậy thì, nếu cái chết là điều chắc chắn và duy nhất thuộc về ta, tại sao không sống trong ý thức sâu sắc về nó?
Sống xác thực là sống trong ánh sáng của cái chết
Heidegger gọi người sống né tránh cái chết, sống theo thói quen, theo đám đông, chạy theo sự “an toàn” là người sống “không xác thực” (inauthentic). Họ đánh mất chính mình trong cuộc sống vô nghĩa và lặp lại.
Ngược lại, khi con người thừa nhận sự hữu hạn của đời mình, họ bắt đầu sống khác. Họ biết lựa chọn điều quan trọng. Họ sống như thể mỗi ngày đều có thể là ngày cuối cùng, không để lãng phí thời gian vào những điều vô nghĩa.
Heidegger không cổ vũ sự sợ hãi hay bi lụy. Ông chỉ ra rằng cái chết, khi được ý thức một cách tỉnh táo, sẽ khiến ta sống một cách trung thực, đầy đủ và có trách nhiệm hơn bao giờ hết.
Dasein zum Tode – không phải bi quan, mà là thức tỉnh
Dasein zum Tode không còn là một khái niệm triết học khô khan sau khi hiểu được nó. Nó là một lời nhắc tỉnh táo, rằng mỗi khoảnh khắc sống là quý giá. Ta không bất tử, và vì vậy, từng lựa chọn, từng mối quan hệ, từng hành động của ta đều có giá trị.
Cái chết không phải là dấu chấm hết của hy vọng – mà là nền móng của một cuộc đời có chủ đích.
Heidegger, với khái niệm Dasein zum Tode, không vẽ ra con đường dễ đi. Ông không đưa ra câu trả lời sẵn. Nhưng ông chỉ cho chúng ta một hướng: hãy sống như thể bạn sẽ chết – và chính điều đó sẽ làm bạn sống thật hơn bao giờ hết.
Nếu bạn từng trăn trở về ý nghĩa của cuộc đời, nếu bạn từng thấy cuộc sống mình quá “tự động” – có lẽ, đã đến lúc bạn nên đối thoại với Heidegger.
